Κ. Μάλαμα : κυβερνητική προχειρότητα στα θέματα του πολιτισμού κι αδημονία για εκχώρηση των πάντων στα μεγάλα επενδυτικά συμφέροντα.
Εισήγηση Κυριακής Μάλαμα στο σχέδιο νόμου "Κύρωση της διά ανταλλαγής ρηματικών διακοινώσεων συμφωνίας περί παρατάσεως του Μνημονίου Συνεργασίας μεταξύ της Κυβέρνησης της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Κυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής σχετικά με την επιβολή εισαγωγικών περιορισμών σε κατηγορίες αρχαιολογικού και βυζαντινού εκκλησιαστικού εθνολογικού υλικού μέχρι και τον 15ο αιώνα μ.Χ. της Ελληνικής Δημοκρατίας”. Διαρκής Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων. 15.10.2019
Θα ήθελα να ξεκινήσω την εισήγησή μου επί του νομοσχεδίου που συζητούμε σήμερα από την γενική διαπίστωση ότι η μάχη της προστασίας των ελληνικών αρχαιολογικών, βυζαντινών κι εν γένει πολιτιστικών θησαυρών οφείλει να αποτελεί διαρκή στόχο της Πολιτείας, του Υπουργείου Πολιτισμού κι όλων των διοικητικών υπηρεσιών που έχουν σχετικές συναρμοδιότητες. Η Ελλάδα αποτελεί μία από τις χώρες που έχει πληγεί πάρα πολύ από παράνομες απομακρύνσεις κι υφαρπαγές αρχαιολογικών θησαυρών από το έδαφός της και κατά την διάρκεια της νεότερης ιστορίας της, αλλά και σήμερα, με τις πρακτικές αρχαιοκαπηλίας και λαθραίας διακίνησης και παράνομης εμπορίας πολιτιστικών θησαυρών να συνεχίζονται με αμείωτη ένταση.
Η χώρα μας, ήδη από την εποχή της Μελίνας Μερκούρη έχει διεθνοποιήσει το θέμα της επιστροφής των αρχαιολογικών θησαυρών που εκλάπησαν και απομακρύνθηκαν βίαια από το έδαφός της, με πιο επώδυνη περίπτωση εκείνη των γλυπτών και των αρχιτεκτονικών μελών της Ακρόπολης των Αθηνών κι ορθώς έκανε την επιλογή από τότε να στρέψει τον αγώνα της προς αυτή την κατεύθυνση. Σήμερα η επιστροφή των κλεμμένων αρχαιολογικών θησαυρών αποτελεί κοινό στόχο όλων των φορέων που υπερασπίζονται την διεθνή πολιτιστική κληρονομιά και η χώρα μας έχει εντωμεταξύ χτίσει διεθνείς συμμαχίες και με άλλες χώρες που πλήττονται, όπως είναι η Ιταλία και η Αίγυπτος, ώστε οι αρχαιολογικοί θησαυροί που εκλάπησαν, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας και του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου να επιστρέψουν το ταχύτερο στον φυσικό τους τόπο.
Η Ελλάδα οφείλει να συνεχίσει στο πλαίσιο αυτό να αγωνίζεται για την βελτίωση και του διεθνούς πλαισίου προστασίας των αρχαιολογικών θησαυρών, αλλά και του αντίστοιχου ευρωπαϊκού, το οποίο και θα πρέπει να ισχυροποιηθεί ώστε να καλύψει περιπτώσεις, όπως εκείνες της παράνομης απομάκρυνσης των γλυπτών της Ακρόπολης, αλλά και της κλοπής των αρχαιολογικών θησαυρών της Ελλάδας από τους Ναζί κατά τη διάρκεια της κατοχής. Ιδιαίτερα στο θέμα των γλυπτών της Ακρόπολης, θα πρέπει να είμαστε πάρα πολύ προσεκτικοί και να μην ενεργούμε απρόσεκτα κι άτσαλα, όπως δυστυχώς το έπραξε η νέα κυβέρνηση, ζητώντας τον δανεισμό τους από το Μουσείο του Λονδίνου, κινδυνεύοντας να αναγνωρίσει έτσι έμμεσα την υποτιθέμενη κυριότητά τους επί των γλυπτών.
Ως προς το διμερές πλαίσιο με τις ΗΠΑ που συζητούμε σήμερα, θα πρέπει να τονιστεί ότι αυτό επί του οποίου καλούμαστε να αποφανθούμε με το παρόν νομοσχέδιο είναι η κύρωση της επέκτασης του Μνημονίου Συνεργασίας που ισχύει από το 2011. Θα ήταν χρήσιμο να έχουμε μία αποτίμηση της οκταετούς πλέον εφαρμογής του συγκεκριμένου μνημονίου συνεργασίας από το Υπουργείο Πολιτισμού, ώστε να κατανοήσουμε πλήρως την αποτελεσματικότητά του και να δούμε εάν μπορούμε να βελτιώσουμε πτυχές του, με δεδομένο ότι οι ΗΠΑ είναι μία χώρα προορισμού πολιτιστικών αγαθών από όλο τον κόσμο, καθώς αποτελεί ένα διεθνή κόμβο της εμπορίας έργων τέχνης συνολικά. Ελληνικοί αρχαιολογικοί θησαυροί κατευθύνονται προς την αγορά αυτή και είναι απαραίτητο να δούμε πως οι αμερικανικές αρχές εφαρμόζουν το διμερές πλαίσιο προστασίας κι αν τελικά υπάρχουν πολιτιστικά αγαθά τα οποία έχουν εντοπιστεί από τις αμερικανικές τελωνειακές υπηρεσίες κι αν αυτά έχουν επιστραφεί στη χώρα μας.
Θα ήταν χρήσιμο να τονιστεί στο σημείο αυτό ότι το αρχικό μνημόνιο συνεργασία του 2011, προβλέπει ένα συγκεκριμένο μηχανισμό συνεργασίας κι ελέγχου. Στο πλαίσιο αυτό έχει καταρτιστεί από τις αρμόδιες αμερικανικές αρχές ένας Κατάλογος Προσδιορισμού των κατηγοριών αρχαιολογικών και βυζαντινών θησαυρών που απαγορεύεται να εισαχθούν στο αμερικάνικο έδαφος και κατάσχονται από τις αμερικανικές αρχές. Πως αποτιμά τον κατάλογο αυτό το Υπουργείο Πολιτισμού; Είναι πλήρης; Καλύπτει τις αυξημένες ανάγκες προστασίας που προαναφέρθηκαν;
Ένα άλλο ζήτημα στο οποίο είχε ασκηθεί κριτική ήδη από το 2011 είναι το γεγονός ότι το συγκεκριμένο μνημόνιο συνεργασίας θέτει ένα όριο σε σχέση με τα αγαθά που προστατεύονται. Σταματά δηλαδή η προστασία στους βυζαντινούς εκκλησιαστικούς θησαυρούς, με όριο τον 15ο αιώνα. Αυτό σημαίνει ότι εκκλησιαστικά κειμήλια νεότερα του 15ου αιώνα δεν καλύπτονται. Αυτό το κενό πως το αποτιμά το Υπουργείο Πολιτισμού; Εμείς θεωρούμε ότι θα πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες ώστε να βελτιωθεί το πλαίσιο αυτό και να διευρυνθεί ακόμη περισσότερο.
Ένα ακόμη σημαντικό ζήτημα, στο οποίο είχε ασκηθεί κριτική είναι εκείνο του πως θα προστατευτούν οι αρχαιολογικοί θησαυροί που εισήχθησαν σε αμερικανικό έδαφος πριν από το 2011 και οι οποίοι προφανώς είναι πάρα πολλοί. Το ίδιο πρόβλημα υπάρχει, άλλωστε και με το αντίστοιχο ευρωπαϊκό πλαίσιο, το οποίο δεν καλύπτει παράνομες απομακρύνσεις προ του 1993. Το ζήτημα αυτό είναι στην καρδιά του προβλήματος, καθώς σε ότι αφορά τη χώρα μας ο κύριος όγκος των αρχαιολογικών θησαυρών εκλάπη κατά τη διάρκεια της περιόδου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, από τις αποικιοκρατικές δυνάμεις της εποχής, με το πιο κραυγαλέο παράδειγμα της αρπαγής των γλυπτών της Ακρόπολης, κι όχι μόνο του Παρθενώνα όπως συνηθίζουμε να λέμε, από τον Έλγιν. Τεράστιες κλοπές σημειώθηκαν κι από τους Ναζί, γεγονός που καθιστά την διεκδίκηση αυτών των αρχαιολογικών θησαυρών την άλλη όψη της διεκδίκησης των γερμανικών οφειλών συνολικά. Άρα, λοιπόν, το γεγονός ότι δεν υπάρχει αυτή η πρόβλεψη της αναδρομικότητας στο Μνημόνιο Συνεργασίας με τις ΗΠΑ είναι ένα σημαντικό κενό που θα πρέπει να το δούμε πάρα πολύ προσεκτικά, μαζί με τις αμερικανικές αρχές το συντομότερο δυνατόν.
Άρα λοιπόν, είναι σημαντικό το γεγονός ότι η συνεργασία της Ελλάδας και των ΗΠΑ στην προστασία του παγκόσμιου πολιτισμού συνεχίζεται και οι ελληνικοί αρχαιολογικοί, βυζαντινοί κι εκκλησιαστικοί θησαυροί δεν αποτελούν πλέον, σε ένα βαθμό τουλάχιστον αντικείμενα αρχαιοκαπηλίας και παράνομων αγοραπωλησιών στην μεγάλη αυτή παγκόσμια αγορά έργων τέχνης. Από την άλλη όμως δεν θα πρέπει να επαναπαυθούμε στο υφιστάμενο πλαίσιο και είναι σημαντικό να το αποτιμούμε διαρκώς μαζί με τις αμερικανικές αρχές, σε ένα πλαίσιο κοινής βούλησης για εμβάθυνση της μάχης ενάντια στην υπεξαίρεση αρχαιολογικών θησαυρών από τον φυσικό τους τόπο. Συνεπώς, θα θέλαμε και το επαναλαμβάνω και πάλι, από το Υπουργείο Πολιτισμού μία αποτίμηση του υφιστάμενου πλαισίου και τις προτάσεις του σε σχέση με τα κενά και τις ελλείψεις, όπως αυτές έχουν παρουσιαστεί στα 8 αυτά χρόνια εφαρμογής του Μνημονίου Συνεργασίας.
Τέλος, θα ήθελα να υπογραμμίσω και με την ευκαιρία της πρώτης συνεδρίασης της Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων για θέματα πολιτισμού, κατά τη νέα αυτή κοινοβουλευτική περίοδο, ότι είναι σημαντικό στα ζητήματα του πολιτισμού, η νέα ηγεσία του αρμοδίου υπουργείου να αναζητά συναινέσεις και να πορεύεται λαμβάνοντας υπόψη τις αρχές της καλής συνεργασίας με τις πολιτικές δυνάμεις και τους φορείς του πολιτισμού. Τα πρώτα δείγματα που έδωσε η νέα κυβέρνηση έχουν δημιουργήσει προβληματισμό, αρχικά στο θέμα της κακής ιδέας του δανεισμού των γλυπτών της Ακρόπολης από το Βρετανικό Μουσείο και στη συνέχεια από τους άστοχους σχεδιασμούς σε σχέση με το Μετρό της Θεσσαλονίκης. Φαίνεται να υπάρχει μία κυβερνητική προχειρότητα στα θέματα του πολιτισμού, την οποία αν την συνδυάσει κανείς με την αδημονία για εκχώρηση των πάντων στα μεγάλα επενδυτικά συμφέροντα, θα διαπιστώσει ότι ο πολιτισμός δεν αποτελεί τελικά πρώτη προτεραιότητα για αυτή την κυβέρνηση.
Εμείς θέλουμε η Βουλή να έχει λόγο σε όλα αυτά τα μεγάλα ζητήματα κι ελπίζουμε ότι θα συγκληθεί άμεσα η επιτροπή μας για να συζητήσουμε και το θέμα της προστασίας των μοναδικών ευρημάτων στο σταθμό Βενιζέλου του μετρό της Θεσσαλονίκης, αλλά και για άλλα ζητήματα, όπως η προστασία των αρχαιοτήτων στο Ελληνικό, ώστε να μην τα καταπιούν οι ουρανοξύστες του επενδυτή. Τέλος, σε σχέση με το κρίσιμο ζήτημα της διεκδίκησης των γλυπτών και των αρχιτεκτονικών μελών της Ακρόπολης απαιτείται μία συντονισμένη εθνική στρατηγική, στην οποία η Επιτροπή μας θα πρέπει οπωσδήποτε να έχει λόγο και να συμμετέχει, φιλοξενώντας ταυτόχρονα και προσωπικότητες που έχουν εργαστεί για τον μεγάλο αυτό εθνικό στόχο.
Με αυτές τις πρώτες σκέψεις, θα θέλαμε να ακούσουμε τις απαντήσεις του Υπουργείου Πολιτισμού και της κυρίας Υπουργού στα ερωτήματα που τέθηκαν, ώστε να μπορέσουμε να εκφράσουμε στη συνέχεια τη στάση μας σε σχέση με το Μνημόνιο Συνεργασίας που συζητούμε. Η αρχική μας θέση είναι ότι η διμερής συνεργασία με τις ΗΠΑ στο συγκεκριμένο πεδίο είναι σημαντική και θετική και θα πρέπει να ενισχυθεί ακόμα περισσότερο, στην κατεύθυνση της πλήρους προστασίας των πολιτιστικών αγαθών μας, τα οποία αποτελούν αναπόσπαστό τμήμα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και θα πρέπει να προστατεύονται πλήρως. Συνεπώς εν αναμονή των απαντήσεων στα ερωτήματα που θέσαμε, η στάση μας επί της ψήφισης του νομοσχεδίου είναι επιφύλαξη για την Ολομέλεια.